Instytut Pamięci Narodowej, Miasto Kielce oraz Muzeum i Miejsce Pamięci KL Sachsenhausen organizują konferencję on-line pt. „Polscy więźniowie w KL Sachsenhausen. Upamiętnienie generała Bolesława Roi”, 16 czerwca o godz. 16.00 na IPN TV.
Od chwili wybuchu II wojny światowej w 1939 roku Niemcy rozpoczęli akcje eksterminacji przedstawicieli wszystkich grup społecznych, głównie polskiej inteligencji. Te tragiczne wydarzenia są w niewielkim stopniu obecne w świadomości historycznej zarówno społeczeństwa polskiego, jak i zagranicznego.
W 2020 roku, z okazji 75. rocznicy wyzwolenia obozu KL Sachsenhausen, na terenie byłego niemieckiego obozu koncentracyjnego znajdującego się w okolicach Berlina, został postawiony pomnik generała dywizji Bolesława Jerzego Roi – jednego z czterech sygnatariuszy rozkazu o powołaniu niepodległego Wojska Polskiego. To upamiętnienie stało się pretekstem do ponownego podjęcia tematyki związanej z losami polskiej inteligencji, polskich więźniów w obozie Sachsenhausen.
Konferencja będzie okazją do zaprezentowania postaci generała Bolesława Roi, okoliczności jego aresztowania i osadzenia oraz śmierci w KL Sachsenhausen. Ponadto zostanie podjęta problematyka pobytu polskich więźniów w tym obozie, a także aresztowań inteligencji na okupowanych ziemiach polskich. Zostaną także omówione kwestie kwalifikacji prawnej zbrodni niemieckich na inteligencji polskiej w czasie II wojny światowej.
PROGRAM KONFERENCJI
16.00 –16.15 Powitania
Prowadzenie: dr Paweł Kosiński (IPN)
16.15–16.30
dr Aleksandra Anna Kozłowska (Łódź); wystąpienie odczyta Grzegorz Wdowiak (Urząd Miasta Kielce)
"Śmierć gen. dyw. Bolesława Roi (1876–1940) w świetle dokumentów i wspomnień"
Bolesław Jerzy Roja (1876–1940) – wojskowy, polityk i działacz społeczny – należał do nielicznej grupy polskich generałów okresu międzywojennego zamordowanych przez niemieckiego okupanta w czasie II wojny światowej. Został zabity w bestialski sposób 27 maja 1940 r. w obozie koncentracyjnym Sachsenhausen. Tekst przedstawia w skrócie najważniejsze informacje dotyczące życia B. Roi. Skupia się na okolicznościach aresztowania oraz śmierci generała. Ukazano je w oparciu o polskie i niemieckie źródła archiwalne oraz wspomnienia więźniów obozu Sachsenhausen.
16.30–16.45
dr Astrid Ley (Gedenkstätte und Museum Sachsenhausen)
"Polscy więźniowie w obozie koncentracyjnym Sachsenhausen"
Referat naświetla konsekwencje niemieckiej inwazji na Polskę dla obozu koncentracyjnego Sachsenhausen, a przede wszystkim pojawienia się polskich więźniów, którzy stali się jedną z najliczniejszych grup więźniów w obozie koncentracyjnym Sachsenhausen.
16.45–17.00
dr Joanna Lubecka (IPN)
„Alle Professoren raus!” Aresztowanie krakowskich naukowców i ich pobyt w Sachsenhausen (6 listopada 1939 r. – 8 lutego 1940 r.)
6 listopada 1939 r. Gestapo aresztowało w Krakowie 183 pracowników naukowych Uniwersytetu Jagiellońskiego i Akademii Górniczej. Aresztowanych wywieziono do więzienia we Wrocławiu, gdzie spędzili 16 dni, a potem do obozu w Sachsenhausen. Mimo nieludzkich warunków obozowej egzystencji, naukowcy starali się wspierać wzajemnie – dzielili się żywnością, silniejsi wyręczali w pracy słabszych, w barakach obozowych wygłosili prawie 300 wykładów.
Akcja aresztowania krakowskich profesorów wywołała szok i masowe protesty w środowisku międzynarodowym. W wyniku nacisków dyplomatycznych, 8 lutego 1940 r. zwolniono 102 więźniów, którzy 9 lutego wrócili do Krakowa. Reszta pozostała w Sachsenhausen, skąd miesiąc później zostali przewiezieni do innych obozów. 15 aresztowanych naukowców zginęło w obozach, pięciu zmarło zaraz po uwolnieniu w wyniku wycieńczenia i chorób, 25 – w kolejnych latach okupacji.
17.00–17.15
dr Marcin Przegiętka (IPN)
Aresztowania i deportacje do obozów koncentracyjnych inteligencji polskiej na ziemiach polskich wcielonych do Rzeszy (1940 rok)
W kwietniu i maju 1940 roku lokalne placówki Gestapo na ziemiach polskich wcielonych do Rzeszy przeprowadziły na polecenie Głównego Urzędu Bezpieczeństwa Rzeszy masowe aresztowania osób należących do inteligencji: nauczycieli, urzędników, właścicieli ziemskich, działaczy społecznych i politycznych. Nałożono na nich areszt ochronny i zbiorowymi transportami przewieziono ich do obozów koncentracyjnych w Rzeszy. Tematem wystąpienia będzie charakterystyka tych masowych aresztowań i próba oceny ich skali.
17.15–17.30
dr Maciej Mazurkiewicz
Akcja „Inteligencja” a zbrodnia ludobójstwa
W podejściu do licznych zbrodni Niemiec dokonanych na Polakach w latach II wojny światowej zwykło się nie uwzględniać związków pomiędzy poszczególnymi czynami. Nie są one jednak łatwe do identyfikacji. Powiązania stają się niejasne, biorąc pod uwagę choćby różnorodność zastosowanych zbrodniczych metod, ich zróżnicowanie terytorialne czy obciążenie odmiennymi uzasadnieniami. W rezultacie na ogół dochodzi w literaturze do pominięcia celu, który przyświecał niemieckiemu okupantowi w realizacji zbrodniczej polityki wobec Polaków. Dlatego też warto przyjrzeć się akcji "Inteligencja" w nieco szerszym, historycznym i historycznoprawnym, kontekście.
17.30–17.45
Dyskusja
