Monument powstał w 2020 roku przy wsparciu Kieleckiej Delegatury Instytutu Pamięci Narodowej oraz centrali IPN z Warszawy i został zainstalowany z okazji 75. rocznicy wyzwolenia obozu KL Sachsenhausen. Planowane wówczas uroczystości musiały zostać przesunięte z uwagi na światową pandemię Covid-19.  

Uroczystość swoją obecnością uświetnili: Axel Drecoll, dyrektor Muzeum i Miejsca Pamięci KL Sachsenhausen oraz jego zastępca Astrid Ley, zastępca prezesa IPN Karol Polejowski, Dorota Koczwańska- Kalita, naczelnik kieleckiej delegatury IPN, Jan Józef Kasprzyk, szef Urzędu ds. Kombatantów i Osób Represjonowanych, Marcin Król, Konsul Generalny Ambasady RP w Berlinie oraz wicekonsul Adam Borkowski, a także attaché obrony, płk Artur Romanowski oraz oficerowie Centrum Przygotowań do Misji Zagranicznych w Kielcach ppłk Krzysztof Matla, ppor Paweł Zieliński.

Obchody rozpoczęły się wystawieniem wojskowej asysty honorowej i odśpiewaniem Hymnu Polskiego. Po odczytaniu noty historycznej na temat upamiętnianej postaci generała Roi nastąpiło symboliczne odsłonięcie i poświęcenie pomnika. Po odegraniu „Sygnału Wojska Polskiego” pod pomnikiem złożone zostały wieńce i znicze. Dalsza część uroczystości odbyła się na terenie obozu KL Sachsenhausen.

Przemówienie Prezydenta Miasta Kielce Bogdana Wenty

Szanowni Państwo. Dla mnie, jako Prezydenta Miasta Kielce, jest to wyjątkowa chwila. Czuję dumę i zaszczyt, że dniu międzynarodowych obchodów wyzwolenia obozu KL Sachsenhausen, przypominamy o wielkim Polaku, żołnierzu, generale Bolesławie Roi. To szczególnie ważne wydarzenie również z tego względu, że Miasto Kielce odegrało kluczową rolę w upamiętnieniu postaci generała, w tym miejscu.

Kielce od lat znane są w kraju jako miasto legionów zarówno dzięki historii wkroczenia strzelców pod komendą Józefa Piłsudskiego w 1914 roku, lecz przede wszystkim za sprawą 20 lat niepodległości, gdy w garnizonie Kielce stacjonowały dwa pułki legionowe: 4 Pułk Piechoty Legionów, 2 Pułk Artylerii Lekkiej Legionów oraz dowództwo całej 2. Dywizji Piechoty Legionów. Żołnierze tych jednostek byli podkomendnymi generała Roi, który pełnił funkcje dowódcze w czasie I wojny światowej oraz w okresie wykuwania niepodległości. Stworzył i dowodził 4 Pułkiem Piechoty Legionów Polskich od 1915 roku, którego żołnierze, jak wspomniałem służyli później w Kielcach. Był Dowódcą Okręgu Generalnego Kielce i piastował szereg innych, znaczących funkcji.

Zasłynął jako wojskowy i działacz społeczny oraz Poseł na Sejm RP. Całe życie służył Polsce z honorem, którego bronił do samego końca. Generał Bolesław Roja jest dla nas i powinien pozostać przykładem hartu ducha, niezłomności wobec zła i niesprawiedliwości. Bronił ludzkiej godności, prawdy i sprawiedliwości. Przeciwstawiał się wszelkim totalitaryzmom, a jego dewizą była praca dla Polski ponad podziałami. Nie pozwolił sobie na to, aby się meldować swym oprawcom numerem obozowym. Bestialsko torturowany i szczególnie szykanowany, zaledwie w trzy tygodnie po przybyciu do Sachsenhausen został zamordowany.

„Byłem, jestem i umrę polskim generałem” – to ostatnie słowa Bolesława Roi, które wypowiedział do swojego oprawcy, jednego z największych katów KL Sachsenhausen, SS-Oberscharführera Wilhelma Schuberta. W czasie rozliczeń ze zbrodniarzami nazistowskimi kat generała Roi nie odpowiedział za tę zbrodnię. Nowy powojenny porządek świata przyczynił się do tego, że pamięć o Bolesławie Roi przygasła.

Lecz dzisiaj, w tym uroczystym dniu pragnę powiedzieć: Panie Generale kielczanie pamiętają i będą o Panu pamiętać, a za sprawą tego upamiętnienia, także wszyscy odwiedzający to miejsce pamięci.

Wśród delegacji z Kielc, obecnej tutaj nieprzypadkowo są oficerowie Centrum Przygotowań do Misji Zagranicznych w Kielcach, na co dzień szkolący swych kolegów i koleżanki z NATO do misji stabilizacyjnych na całym świecie oraz sami narażający swoje życie na rzecz obrony pokoju w różnych zakątkach świata. Dziś ci żołnierze, nasze błękitne hełmy, z których jesteśmy niezwykle dumni są gospodarzami historycznych koszar 4 Pułku Piechoty Legionów, który stworzył generał Roja. Żołnierze 4 pułku weszli do panteonu polskich bohaterów narodowych między innymi za sprawą bohaterskiej obrony Westerplatte w 1939 roku. To tam wówczas, we wrześniu stacjonowało 68 kielczan. Do ich tradycji i pamięci o nich wszyscy się odwołujemy, wobec ich spadkobierców, obecnych gospodarzy koszar na Bukówce chylimy nasze czoła, za ich wysiłek i odwagę w misjach, których celem jest pokój i bezpieczeństwo na świecie.

Szanowni Państwo, miejsce upamiętnienia oraz forma tego pomnika nie jest przypadkowa. Przygotowując projekt pamiętaliśmy o stojącym tutaj obok monumencie generała Stefana „GROTa” Roweckiego, który także się jest związany z Kielcami, za sprawą stanowiska zastępcy dowódcy 2 Dywizji Piechoty Legionów, które pełnił w drugiej połowie lat trzydziestych.

W tym miejscu pragnę podziękować za wspólną realizację historycznego upamiętnienia związanego z Kielcami bohatera – generała Bolesława Jerzego Roi na terenie byłego obozu koncentracyjnego KL Sachsenhausen w Oranienburgu.

W pierwszej kolejności dziękuję Panu dr Axelowi Drecollowi – Dyrektorowi Muzeum i Miejsca Pamięci KL Sachsenhausen za otwartość dla naszej inicjatywy i wszelką okazaną pomoc na rzecz dzisiejszej uroczystości.

Ogromne podziękowania kieruję także do Pani dr Astrid Ley – zastępcy Dyrektora Muzeum i Miejsca Pamięci KL Sachsenhausen, dzięki której idea przypomnienia o generale Roi tutaj w Sachsenhausen była w ogóle możliwa.

Dziękuję Instytutowi Pamięci Narodowej za współfinansowanie budowy pomnika i nieocenioną pomoc przy całej organizacji przedsięwzięcia.

Dziękuję obecnemu Prezesowi IPN Panu dr Karolowi Nawrockiemu za skuteczny i piękny finisz naszego wspólnego przedsięwzięcia upamiętnienia generała Roi. Dziękuję także byłemu Prezesowi IPN Panu dr Jarosławowi Szarkowi, z którym wspólnie przypomnieliśmy o generale już w 2020, gdy pomnik powstał. Bardzo dziękuję za pomoc Pani dr Dorocie Koczwańskiej- Kalicie – Naczelnik kieleckiej delegatury IPN, która udzieliła kluczowego wsparcia, gdy już wiedzieliśmy, że formalnie nic nie stoi na przeszkodzie, abyśmy wnioskowali do Rady Pamięci Brandenburgii o zgodę.

Dziękuję Panu Ministrowi Janowi Józefowi Kasprzykowi – Szefowi Urzędu ds. Kombatantów i Osób Represjonowanych za pomoc przy realizacji wyjazdu grupy z Kielc i wszelkie wsparcie.

Dziękuję także Ambasadzie RP w Berlinie. W Szczególności Pawłowi Gronowowi – charged’affairs Ambasady, Panu Marcinowi Królowi – Konsulowi oraz Panu Adamowi Borkowskiemu – wicekonsulowi.

Nie mogę, nie wspomnieć o osobie, która wniosła dla  realizacji niniejszego przedsięwzięcia ogromny wkład merytoryczny za sprawą której wyszedł sygnał wsparcia od środowisk i instytucji patriotycznych, naukowych z kraju o chęci upamiętnienia generała Roi.

W tym miejscu szczególne słowa uznania kieruję do Pana Krzysztofa Witkowskiego – ze Stowarzyszenia Pamięci Narodowej Czwartak w Kielcach, które w styczniu 2018 roku zawnioskowało do Miasta Kielce o podjęcie wysiłków na rzecz budowy tego pomnika.

Dziękuję Pani dr Aleksandrze Kozłowskiej, która wsparła naszą inicjatywę o bezcenne informacje historyczne i źródła oraz wspierała osoby odpowiedzialne za projekt swoją wiedzą. 

W końcu, dziękuję  podległym mi pracownikom, którzy od lat prowadzą kontakty międzynarodowe, szczególnie z instytucjami pamięci Brandenburgii. Choć formalnie podjęliśmy się realizacji inicjatywy od 2018 roku, to rozmowy Kielce – Berlin, w tym zakresie, koordynatorzy projektu prowadzili już od 2017 roku. Jeszcze raz serdecznie dziękuję.

Generał dywizji Bolesław Jerzy Roja - to jeden z czterech sygnatariuszy rozkazu
o powołaniu niepodległego Wojska Polskiego II Rzeczypospolitej Polskiej oraz Szef Okręgu Generalnego Kielce, aresztowany i przewieziony do obozu, a następnie brutalnie zamordowany 27 maja 1940 roku.

Pomnik generała stanął obok cokołu poświęconego generałowi Stefanowi Roweckiemu ps. Grot, w okolicach budynku dowództwa obozu. Obaj oficerowie związani są z miastem Kielce, które od lat prowadzi współpracę z instytucjami pamięci w Berlinie.
Powstanie monumentu jest wynikiem ww. rozmów pracowników kieleckiego ratusza (formalnego wnioskodawcy do Rady Pamięci Brandenburgii) jeszcze w 2017 roku.

Wydarzenie koordynowali pracownicy odpowiedzialni za kontakty partnerami z Niemiec, z ramienia Biura Promocji i Współpracy z Zagranicą w Wydziale Przedsiębiorczości i Komunikacji Społecznej Urzędu Miasta Kielce.