INFORMACJA DOTYCZĄCA ŚWIADOMOŚCI PRAWNEJ NA TEMAT TRANSPLANTACJI

Kwestię pobierania tkanek i narządów zmarłego reguluje art. 4 i 5 ustawy z dnia 1 lipca 2005 r. o pobieraniu, przechowywaniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów (Dz. U. Nr 169, poz. 1411) (dalej: ustawa transplantacyjna).

Według polskiego prawa zgodnie z ww. ustawą każda osoba zmarła może być potencjalnym dawcą tkanek i narządów do przeszczepienia, jeżeli za życia nie zgłosiła sprzeciwu do Centralnego Rejestru Sprzeciwów.

Sprzeciw należy zgłosić osobiście lub listownie w Centralnym Rejestrze Sprzeciwów w Centrum Organizacyjno- Koordynacyjnym ds. Transplantacji w Warszawie na formularzu, który można otrzymać w zakładach opieki zdrowotnej lub na stronie internetowej www.poltransplant.org.pl.
Po dokonaniu zgłoszenia w Centralnym Rejestrze Sprzeciwów, osoba zgłaszająca otrzyma listem poleconym potwierdzenie wpisu do Rejestru.

Sprzeciw jest skuteczny od daty wpisu do rejestru, która będzie uwidoczniona na potwierdzeniu. Jeżeli formularz będzie źle wypełniony, sprzeciw nie zostanie zarejestrowany, o czym osoba zainteresowana zostanie powiadomiona listownie.

Moc prawną ma również noszone przy sobie własnoręcznie podpisane oświadczenie sprzeciwu  lub oświadczenie ustne złożone  w obecności dwóch świadków pisemnie przez nich potwierdzone. W przypadku małoletniego lub innej osoby, która nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych, sprzeciw może wyrazić za życia przedstawiciel ustawowy tej osoby. Małoletni powyżej lat 16 lub inne osoby, które nie mają pełnej zdolności do czynności prawnych, mogą same wyrazić sprzeciw.

Sprzeciw ma charakter odwołalny, czyli może być w każdym czasie skutecznie cofnięty, przy zachowaniu jednak formy przewidzianej dla jego złożenia (np. przez wykreślenie w centralnym rejestrze sprzeciwów). W przypadku niezachowania wymogów formalnych sprzeciw jest bezskuteczny.. Istotne jest, ze sprzeciwu nie można wyrazić w imieniu innej osoby.

Co istotne lekarz pobierający ze zwłok ludzkich narządy (komórki lub tkanki) jest obowiązany zapewnić zwłokom należyty wygląd, tak aby ich wygląd nie budził większych zastrzeżeń, czyli aby wygląd zmarłego po pobraniu narządów niewiele różnił się sprzed pobrania (art. 11 ustawy transplantacyjnej). Jest to bardzo ważny przepis, ponieważ ma na celu nie tylko dbałość o estetykę zwłok ludzkich, ale przede wszystkim zachowanie godności i poszanowanie ludzkiego ciała.

Przepisy ustawy o pobieraniu, przechowywaniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów szczegółowo regulują zarówno przesłanki podmiotowe, jak i przedmiotowe pobrania.

Pobranie narządów po śmierci dawcy jest możliwe jedynie w pewnych określonych celach. Dzieje się tak ze względu na zasadę celowości przeszczepu. Zgodnie z nią, pobranie tkanki od zmarłego dawcy może mieć miejsce wyłącznie, jeśli służy ono celom leczniczym, diagnostycznym, naukowym lub dydaktycznym. To właśnie w przypadku przeszczepu ex mortuo praktykuje się instytucję, jaką jest domniemana zgoda na pobranie narządów, co wynika bezpośrednio z art. 5  ustawy transplantacyjnej.

Zgodnie z obowiązującymi przepisami, by możliwy był przeszczep narządów od zmarłego, należy stwierdzić śmierć mózgu. Śmierć mózgu stwierdza się zgodnie z wytycznymi przygotowanymi przez specjalistów z dziedzin m.in. neurochirurgii oraz medycyny sądowej. Zaznacza się, że podejście stosowane w Polsce zalicza się do podejść protransplantologicznych. Obecnie funkcjonujące przepisy mają zatem na celu jak największe ułatwienie pobierania narządów od osoby zmarłej.

Transplantacja narządów doczekała się regulacji zarówno na poziomie krajowym, jak i międzynarodowym. Jednym z dokumentów są regulacje WHO — zasady dotyczące transplantacji zaakceptowane przez Światową Organizację Zdrowia. Zgodnie z nimi, pobranie narządów możliwe jest jedynie w sytuacji, kiedy to uzyskano zgody, które są wymagane prawem. Jeśli natomiast nie wyrażono za życia zgody formalnej i nie ma podstaw, by przypuszczać, że osoba ta wyraziłaby sprzeciw dotyczący dawstwa organów, ich pobranie również, jest możliwe.