Historia

Okres PRL wywarł wielkie piętno na kształt przestrzeni publicznych polskich miast. Często negatywne, gdy, bez poszanowania zastanej historycznej tkanki urbanistycznej i wartości krajobrazowych, budowano coraz bardziej uproszczone zespoły niemal jednakowych bloków mieszkalnych. Epoka ta zostawiła jednak po sobie również dziedzictwo pozytywne, o dużej wartości, czego przykładem są eksponowane w parkach i skwerach zespoły artystycznych rzeźb powstałych podczas plenerów rzeźbiarskich (zwane rzeźbami plenerowymi, w odróżnieniu od pomników czy rzeźb sakralnych).

Kielce są miastem, w którym ten rodzaj artystycznego dziedzictwa lat 60, 70 i 80 XX wieku zaistniał i zachował się do dziś w wyjątkowej skali i jakości – w przestrzeni miasta znajduje się kilkadziesiąt rzeźb z tego okresu, w tym wybitnych twórców, którzy wtedy zaczynali swoją drogę artystyczną (m.in. prof. Stanisław Kulon, prof. Adam Myjak, prof. Antoni Janusz Pastwa, Stanisław Cukier, Ryszard Wojciechowski). Zawdzięczamy to zaangażowaniu takich osób jak Stefan Maj – organizator kieleckiego środowiska rzeźbiarskiego, Ryszard Miernik - poeta i prozaik, w latach 1961–1982 kierownik Wydziału Kultury i Sztuki Miejskiej Rady Narodowej w Kielcach czy Ryszard Kalemba - Prezes Kieleckiej Spółdzielni Mieszkaniowej oraz temu, że do 1975 roku Ośrodek Pracy Twórczej Rzeźbiarzy w Orońsku (dziś Centrum Rzeźby Polskiej podległe Ministerstwu Kultury i Dziedzictwa Narodowego) znajdował się w granicach województwa kieleckiego.

Kluczowym wydarzeniem w historii kieleckiej rzeźby plenerowej było zorganizowanie w 1966 r. na zboczu Wzgórza Zamkowego Ogólnopolskiej Wystawy Rzeźby Plenerowej „Spotkania rzeźbiarskie ’66”. Wystawę prezentowano przez dwa miesiące, a większe prace pozostały w Kielcach przez następny rok. Pamiątką tej ważnej wystawy jest najstarsza kielecka rzeźba plenerowa eksponowana niezmienne od ponad pół wieku przy ulicy Wesołej czyli „Macierzyństwo” – dzieło Henryka Burzca z Zakopanego. Autor ofiarował ją Kielcom podczas „Spotkań rzeźbiarskich 66”.

W 1972 r. z inicjatywy prezesa Kieleckiej Spółdzielni Mieszkaniowej Zdzisława Kalemby z funduszu pochodzącego z nagrody na najpiękniejsze osiedle zakupiono pięć rzeźb z plenerów odbywających się od 1969 roku w Orońsku i ustawiono je na skwerach spółdzielczych osiedli.

Rok później, z inicjatywy Ryszarda Miernika, Prezydium Miejskiej Rady Narodowej zaczęło realizować program „Kielce – miastem współczesnej rzeźby polskiej”. Program miał na celu organizowanie plenerów rzeźbiarskich, wystaw oraz zakup rzeźb dla miasta – Kielce miały się stać galerią rzeźby plenerowej. W ramach inauguracji programu w 1973 r. zorganizowano w Orońsku plener będący formą stypendium dla artystów rzeźbiarzy, którzy oprócz pomocy materialnej i zaopatrzenia w materiały rzeźbiarskie dostali gwarancje zakupu przez władze miejskie wykonanych prac. Stypendystami byli rzeźbiarze kieleccy: Stefan Maj i Wacław Stawecki oraz warszawscy: Janina Barcicka, Grażyna Roman, Henryk Wróblewski i Ryszard Wojciechowski.

Program był konsekwentnie kontynuowany: co roku odbywały się kolejne plenery (ich głównym miejscem stały się pracownie Państwowego Liceum Sztuk Plastycznych w Kielcach) w formule najpierw stypendialnej, a potem konkursowej. W ich efekcie w przestrzeni publicznej Kielc sukcesywnie pojawiały się nowe rzeźby – kamienne i ceramiczne.

Kolejną ważną datą był rok 1979, gdy plener po raz pierwszy zorganizowano w nowo powstałym Ośrodku Pracy Twórczej „Wietrznia” (na terenie kamieniołomu, którego działalność przemysłową wygaszono kilka lat wcześniej i gdzie od 1976 roku nad monumentalnym pomnikiem Bojowników o Wyzwolenie Narodowe i Społeczne pracował Stefan Maj) - drugim po Orońsku ośrodku rzeźbiarskim w Polsce. Organizowano tam plenery dla studentów warszawskiej ASP, dla profesjonalistów oraz dla rzeźbiarzy ludowych. Lata 80 były już jednak okresem „schyłkowym” - w efekcie postępującego kryzysu państwa wiele zamierzeń związanych z ośrodkiem na Wietrzni nie zostało zrealizowanych (np. zainstalowane piece ceramiczne nigdy nie zostały uruchomione, bo nie doprowadzono do nich odpowiedniej infrastruktury elektrycznej), a miasto kupowało u twórców coraz mniej rzeźb. Niektóre dzieła powstałe wtedy w Ośrodku na Wietrzni doczekały się ekspozycji w przestrzeni miejskiej dopiero w XXI wieku.

Choć część kieleckich rzeźb plenerowych sprzed półwiecza nie przetrwała do naszych czasów (szczególnie podatne na zniszczenie były rzeźby ceramiczne), szczęśliwie Kielce mogą się szczycić zachowaniem do dziś większości z nich (przy czym niektóre z nich „wędrowały” tzn. zmieniały lokalizacje). Jedyna drewniana rzeźba plenerowa („Kobietom z pól” Stanisława Kulona zakupiona w 1972 roku przez KSM) staraniem Towarzystwa Przyjaciół Kielc została kilka lat temu uratowana przez destrukcją, zakonserwowana i jest obecnie eksponowana pod dachem – w foyer Kieleckiego Centrum Kultury)

Zachowane rzeźby w zdecydowanej większości (z nielicznymi wyjątkami, jak ukochana przez kielczan „Przysięga miłości” Ryszarda Wojciechowskiego stojąca przy źródełku Biruty) nigdy dotąd nie zostały poddane konserwacji.

Dzięki dofinansowaniu ze środków budżetu państwa z programu własnego Centrum Rzeźby Polskiej w Orońsku pn. „Rzeźba w przestrzeni publicznej dla Niepodległej – 2024” (90% dofinansowania) miasto Kielce rozpoczęło proces konserwacji tej części swojego dziedzictwa artystycznego. W ramach projektu „Restauracja oraz poprawa dostępności kieleckich rzeźb plenerowych z lat 70 XX wieku” konserwacji zostało poddanych siedem rzeźb autorstwa Adama Myjaka, Antoniego Janusza Pastwy, Józefa Opali, Wacława Staweckiego, Stanisława Romańczuka i Janiny Barcickiej. Dwie ceramiczne rzeźby autorstwa Józefa Opali były już w bardzo złym stanie.

Tekst powstał w oparciu o opracowanie autorstwa Piotra Suligi „Kielce miastem współczesnej rzeźby polskiej” (Studia Muzealno-Historyczne 6, 2014, s. 217-240).

Dofinansowano ze środków programu własnego Centrum Rzeźby Polskiej w Orońsku pn. Rzeźba w przestrzeni publicznej dla Niepodległej- 2024 pochodzących z budżetu Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. 

Nazwa zadania: Restauracja oraz poprawa ekspozycji i dostępności kieleckich rzeźb plenerowych z lat 70 XX wieku. 

Wartość dofinansowania: 142 736,40 zł

Całkowity koszt inwestycji: 158 596,00 zł

Krótki opis projektu: Ogólnym celem jest przywrócenie świetności i nadanie należnej rangi ważnemu elementowi artystycznego dziedzictwa Kielc - sztuki w przestrzeni miejskiej pochodzącej z drugiej połowy XX wieku. Celem szczegółowym jest pierwszy etap konserwatorskiej renowacji, poprawy ekspozycji wybranych siedmiu rzeźb z lat 70 XX wieku zgrupowanych na dwóch śródmiejskich skwerach: Bularskiego i Szarych Szeregów oraz w Parku Miejskim im. S. Staszica.

Data podpisania umowy: 08.05.2024 r.